Multifunctionele ruimtes ontwerpen voor regenwaterbeheer
Biodiversiteit
Een stedenbouwkundige aanleg waarbij rekening wordt gehouden met de cyclus van het water weeft een natuurlijke band tussen de menselijke activiteiten, risicobeheer, openbare gezondheid, biodiversiteit, klimaat en landschap. Stuk voor stuk verantwoordelijkheden die spelers met verschillende achtergronden samenbrengen.
Het duurzaam regenwaterbeheer haalt alle sectoren uit hun aparte vakjes en zorgt voor een concept van multifunctionele ruimtes. Een hydraulische aanleg blijkt zo een ondersteuning voor het gebruik en de structuur van het landschap. Binnen stedenbouwkundige projecten is de ontwikkeling van dergelijke multifunctionele ruimtes een onbetwistbare meerwaarde voor milieu en landschap.
Een nieuwe opvatting van de stedelijke ruimte, waarin WATER het verbindend element wordt tussen landschap en de klimaatuitdagingen.
Een terugblik op de evolutie van de strategieën voor waterbeheer in de stad, tot aan een geslaagd stedenbouwkundig ontwikkelingsproject…
Van de dimensionering van de buizen tot het ontwerpen van multifunctionele ruimtes
Het regenwaterbeheer in een stad betekende lange tijd ondergrondse (gemeenschappelijke of gescheiden netwerken, opslagbekkens) of bovengrondse (opvang- of stormbekkens) bouwwerken, in de logica ‘we voeren alles naar de netwerken’. Van dit systeem kennen we vandaag echter de grenzen en risico’s: verzadiging van de netwerken en zuiveringsstations, foute aftakkingen, gebrek aan onderhoud, of oververzadiging, wat leidt tot overstromingen en de vervuiling van het watermilieu.
In de jaren 1990 ontstond een nieuwe opvatting over stedelijke waterhuishouding. Water werd niet meer beschouwd als een afvalstof die moest worden afgevoerd, maar kreeg opnieuw haar plaats als grondstof, in het hart van de stedelijke ruimte. Deze evolutie werd vertaald in een radicale wijziging van het ontwerp van hydraulische bouwwerken. Het gaat niet (enkel) meer om het dimensioneren van buizen, maar eerder op het steunen op zogenaamd alternatieve technieken om het regenwater te laten infiltreren of tijdelijk vast te houden, voor het opnieuw terecht komt in het natuurlijke milieu of voor het opnieuw in een beperkt debiet naar het netwerk gaat, wanneer infiltratie moeilijk is.
Recent maakte het geïntegreerd regenwaterbeheer een nieuwe evolutie door op vlak van aanleg. Het ontwerp van de waterbouwkundige werken heeft nu een invloed op het gehele project en wordt een structurerend element van het landschap. Op deze manier kunnen multifunctionele ruimtes ontstaan.
De verschillende functies van de structuren voor duurzaam regenwaterbeheer
In deze nieuwe opvatting van structuren voor duurzaam regenwaterbeheer zien we de toevoeging van diensten, zodat er echte multifunctionele ruimtes ontstaan.
De hydraulische functie
De verschillende soorten structuren zijn ontworpen om de afvloeiing te vertragen, waterwegen te creëren, water tijdelijk op te slaan, afvloeiend regenwater te laten insijpelen, of om het regenwater te laten infiltreren op de plaats waar het valt. De afmetingen van de structuren worden berekend in functie van het betrokken stroom- en de deelstroomgebieden. De verschillende systeemtypologieën zijn daarbij complementair binnen eenzelfde project.
De inrichting van de openbare ruimte
De technieken voor een geïntegreerd regenwaterbeheer worden structurele elementen in de openbare ruimte. Deze structuren laten immers toe om ruimtes af te bakenen, wandelzones of groene zones te creëren. Het ontwerpen van multifunctionele ruimtes verbetert de leefomgeving van de gebruikers, omdat ze een echte ondersteuning vormen voor de menselijke activiteit en de sociale verbondenheid versterken: stadsparken, speeltuinen, parkings, deeltuinen, …
Ecowijk in Rives de la Haute Deûle te Lomme (buitenwijken van Rijsel)
De landschapsfunctie
De aanleg van multifunctionele structuren voor het regenwaterbeheer steunt op het landschap. De integratie van een regentuin of een overstromingsweide midden in een ontwikkeling zal immers het landschap structureren, omdat er wordt gewerkt met een nivelleringstechniek. Net zoals het water krijgt de begroeiing haar plaats binnen deze aanleg. De keuze van de soorten die geschikt zijn voor deze verschillende zones (overstroombaar, altijd nat of net droog) en voor het lokale milieu, zal bepalend zijn. Deze structuren vormen een soort ademend landschap in het stedelijk weefsel.
De milieufunctie
De multifunctionele landschappelijke ruimtes helpen de natuur in de stad. Door ecologische continua te creëren (groene en blauwe netwerken), zorgen ze voor meer biodiversiteit in de stedelijke omgeving. Ze zorgen voor de bescherming van het waterkapitaal, ze herstellen de waterkwaliteit van de bodem en bieden opnieuw meer plaats aan het oppervlaktewater. We stellen vast er zich in dat geval nieuwe ecosystemen vormen. Ze vormen ook koelte-eilanden, dankzij de aanwezigheid van vegetatie en evapotranspiratie. Naast de verbetering van de levenskwaliteit, hebben deze ruimtes dus ook een gunstige invloed op de gezondheid van de bewoners.
Ontwerp en fotocredits Atelier de Paysages Bruel-Delmar
Technische elementen voor het ontwerpen van multifunctionele structuren
De structuren aan de oppervlakte
Tegenwoordig gebruiken de ontwerpers de topografie van de site en de nivellering om multifunctionele ruimtes te dimensioneren. Structuren voor waterbeheer aan de oppervlakte zijn zeer interessant, onder meer omdat ze met elkaar verbonden zijn.
De doelstelling van dergelijke structuren is het vertragen, vasthouden of infiltreren van het regenwater.
Dit is een niet-exhaustieve lijst met oppervlaktestructuren:
- Regentuin
- Groendak
- Waterdoorlatende bedekkingen
- Greppels en sloten
- Afvoersleuf
- Overstromingsgebied
- Waterbekken
- Regenboom
- Het uitvlakken van boorden
Meer weten :
In aanmerking te nemen concepten
- Waterhoogte en afvoertijd
Er moet rekening worden gehouden met de maximale waterhoogte en de vastgelegde afvoertijd bij de dimensionering van de structuren (12 u? 24 u? 48 u?). Ze moeten aangepast zijn aan het gebruik van de ruimte in functie van haar aard: een pad of laag punt van een overstromingszone bijvoorbeeld.
- Bedieningsniveau
Met welke regenval moet rekening worden gehouden bij het dimensioneren van de structuren of verbonden voorzieningen? De afmetingen van bekkens worden meestal berekend op basis van tienjarige neerslagperioden.
Binnen de notie ‘bedieningsniveau’ onderscheiden we gewone regenbuien (80% van het neerslagvolume), en gemiddelde, heftige tot zeer heftige buien. Deze typologieën stemmen overeen met beheerdoelstellingen die gaan van het onder controle houden van de lokale waterhuishouding tot het voorkomen van overstromingen.
Meer weten :
Het is belangrijk om binnen het ontwerpteam de vaardigheden ‘Stedelijke hydrologie’ of ‘Duurzaam regenwaterbeheer’ te voorzien, om een goede integratie van oppervlaktestructuren te verzekeren voor het regenwaterbeheer binnen het ontwikkelingsproject.
3 belangrijke elementen voor de geslaagde aanleg van een multifunctionele ruimte
Het is sowieso een collectief gegeven, maar alle spelers van de stedenbouwkundige ontwikkeling moeten zo vroeg mogelijk worden betrokken (planners, ontwikkelaars, bouwheren, ondernemingen, …). Deze projectaanpak zorgt ervoor dat er rekening wordt gehouden met de waterhuishouding vanaf de opstart van het project en dat ze wordt opgevolgd tot aan de uitvoering van de werken en ook tijdens de ingebruikname ervan.
Het samenstellen van een projectteam dat alle vereiste competenties bundelt en dat samenwerkt aan het regenwaterbeheer is bepalend.
Het wordt dan ook aangeraden om te werken met onderhoudsboekjes, bestemd voor de sitebeheerders. Het doel van deze onderhoudsboekjes is rapporteren over de hydraulische werking van de structuren op de site en het vermelden van de betrokken diensten en onderhoudsprocedures.
Een goede voorbereiding en betrokkenheid op vlak van onderhoud verzekert de duurzaamheid van deze structuren.
Zo kan de weg van het water bijvoorbeeld worden geïllustreerd. Uitleg geven over droge en natte periodes, de afvoertijden, de gekozen plantensoorten, alsook de milieuvoordelen van deze ruimtes, het zijn allemaal aspecten die pedagogisch benaderd kunnen worden, wat de aanvaarding van en het respect voor de structuren bij de gebruikers vergroot.